Begin vorige maand (april 2014) ontstond voor het eerst ophef over verborgen cameraopnames in een middelbare school. RTL 5 was bezig met de opnames voor een nieuw programma: “Project P”, waarbij pestslachtoffers zelf met een rugtas met verborgen camera hun schoolleven filmden. Diverse scholen besloten met RTL mee te werken, maar het Einstein Lyceum maakte bezwaar en met succes. De rechter wees de vorderingen van de school afgelopen vrijdag, 16 mei 2014, toe: RTL mag de beelden die gepland stonden voor de uitzending van 19 mei 2014 niet uitzenden. Het gaat om zowel de beelden en/of geluidsopnames die met de verborgen camera zijn opgenomen in en rond de school als de opnames van de scholieren en/of docenten die bij het sportveld werden geconfronteerd met de eerdere verborgen camera beelden. De rechter oordeelde dat de persoonlijke levenssfeer van de leerlingen in dit specifieke kort geding zwaarder woog dan het recht van vrijheid van meningsuiting/persvrijheid van RTL.
De uitspraak
De rechter heeft in deze uitspraakā niet ten onrechte ā zeer veel gewicht toegekend aan de leeftijd van de leerlingen en de school als veilige (leer)omgeving. Anders dan in eerdere afleveringen (waar het ging om scholieren van een jaar of 16) betrof het kinderen van tussen de 11 en 13 jaar oud. Bovendien zou RTL niet tot het uiterste zijn gegaan bij het onherkenbaar maken.
Juridische context
Uit eerdere rechtspraak blijkt dat het uitzenden van beelden die zijn opgenomen met een verborgen camera waarop personen herkenbaar in beeld worden gebracht (uiteraard vaak in een diffamerende context) zeer gevoelig ligt. Toelaatbaar kan dit bijvoorbeeld zijn in het geval de desbetreffende persoon eerder zelf rond hetzelfde onderwerp de publiciteit zocht.[1] In alle andere gevallen zal de nodige moeite moeten worden getroost om de persoon in kwestie te anonimiseren. Gedacht kan worden aan het wipen of blurren van het gezicht en vervormen van de stem. Bij een gemiddeld postuur kan daarmee doorgaans worden volstaan voor het onherkenbaar maken van een persoon.[2] Onder omstandigheden werd het herkenbaar zijn in een beperkte kring van kennissen acceptabel geacht door de rechter (bijvoorbeeld een spermadonor die verzweeg een erfelijk syndroom te hebben).[3]Ā Ook RTL heeft alle beelden geblurd en de stemmen vervormd. De voorzieningenrechter is echter van oordeel dat de leerlingen op redelijk eenvoudige wijze kunnen worden geĆÆdentificeerd door klasgenoten, ouders en medescholieren. Opvallend is de verwijzing van de voorzieningenrechter naar (mogelijke) verspreiding van berichten en beelden/fotoās via de sociale media, waarmee “de kring waarbinnen (bepaal)de klasgenoten herkend worden wordt vergroot” en de vaststelling dat eenmaal geplaatste berichten niet eenvoudig te verwijderen zijn. Pas als de personen in beeld tot zwarte vlekken worden gemaakt waarvan het postuur niet herleidbaar is, zou RTL zich volgens de voorzieningenrechter mogelijk daadwerkelijk tot het uiterste hebben ingespannen. Gelet op de omstandigheden, en dan met name de leeftijd van de leerlingen, is het niet verrassend dat het uitersteĀ inderdaad van RTL wordt gevergd.
Wat alsā¦
Vraag is of de rechter ook een van de eerdere uitzendingen op verzoek zou hebben verboden, waar het scholieren van een jaar of 16 betrof en waar ā als we RTL mogen geloven ā de ouders van iedere leerling toestemming hebben gegeven voor het uitzenden van de beelden.
Partijen zijn het er ook in deze zaak geheel over eens dat pesten nog steeds een ernstige maatschappelijke misstand vormt die zich niet (makkelijk) laat bestrijden. Het laat zich daarmee kwalificeren als een ernstige misstand die het waard is scherper te belichten en door de journalist aan de kaak te worden gesteld. Het belang van RTL om daarop de aandacht te vestigen mag zwaar wegen. Anderzijds is het middel van de verborgen camera een zwaar middel, maar het is niet ondenkbaar dat dit middel onder omstandigheden gerechtvaardigd is.
Het had best eens goed kunnen aflopen voor RTL als zij had gedaan wat zij vooraf beloofde, namelijk de jongeren inderdaad zo onherkenbaar mogelijk in beeld te brengen en vooraf toestemming te vragen aan de ouders van alle betrokken kinderen voor uitzending van de beelden en geluidsopnames. Immers: er is sprake van een maatschappelijk fenomeen (dat door alle partijen wordt erkend als ernstige misstand) dat wordt belicht (pesten). Al blijft het een risico. Zodra het om kinderen gaat – niet alleen bij verborgen camera, maar ook bij ‘gewoon’ portretrecht in de fotojournalistiek ā zijn rechters geneigd terughoudender te zijn dan bij volwassen spermadonors of verkopers wier loze beloften aan de kaak worden gesteld. De rechter kijkt altijd naar alle omstandigheden van het geval. En dat is overigens ook ā vooraf ā de taak van de journalist; of hij alles afwegende tot het oordeel komt dat het opereren undercover en/of met verborgen camera geoorloofd is.
[1] Vgl. Rb Amsterdam 11 april 2013, ECLI:NL:RBAMS:2013:BZ7028 , werknemers Avantix / Vara RamBam. NB in die zaak werd geen gebruik gemaakt van verborgen camera’s, maar van undercover journalistiek (valse voorwendselen).
[2] Vgl. Rb Amsterdam 15 maart 2013, ECLI:NL:RBAMS:2013:BZ4253 , X / Noordkaap & SBS (Undercover in Nederland, Acquisitiefraude), r.o. 4.6.
[3] Vgl. Rb Amsterdam 4 december 2013, ECLI:NL:RBAMS:2013:8061 , Spermadonor.
